- شنبه ۲۱ تیر ۱۴۰۴
تروما بعد از جنگ در کودکان و نوجوانان
زخم‌هایی که دیده نمی‌شوند
وقتی ذهن ما نگران است، بدن‌مان هم خودش را در حالت «آماده‌باش» نگه می‌دارد. یعنی نفس‌مان تند می‌شود، قلب‌مان تند می‌زند و عضله‌هایمان سفت می‌شوند.
چکیده
تروما یک کلمهٔ علمی است که معنی‌اش «آسیب روانی شدید» است؛ یعنی وقتی مغز و بدن انسان با یک اتفاق خیلی سخت، ترسناک یا دردناک روبه‌رو می‌شود و نمی‌داند چطور با آن کنار بیاید. این مطلب برای کودکان نوشته شده است و در آن به زبان ساده به پرسش‌های زیر پاسخ داده می‌شود.
- تروما چیست؟
- چطور می‌فهمیم دچار تروما شده‌ایم؟
- چه کارهایی می‌توانیم برای درمان آن انجام بدهیم؟
- چطور می‌توانیم دوباره احساس امنیت و آرامش کنیم؟
مقابله با تروماها و آسیب‌های روحی از مباحث مهم مهارت‌های زندگی در کودکان و نوجوانان است. دورهٔ آموزش مهارت‌های زندگی نوجوانان در دپارتمان کودک و نوجوان مجتمع فنی تهران دوره‌ای ۱۲ساعته است که طی آن فراگیران می‌توانند روش‌های مختلف ارتباط مؤثر، تفکر انتقادی، کنترل اضطراب، کنترل خشم، حل تعارض و غیره را بیاموزند.
بعد از جنگ تروما با ما باقی می‌ماند
گاهی فکر می‌کنیم وقتی جنگ تمام می‌شود، همه‌چیز دوباره خوب می‌شود. صدای بمب‌ها قطع می‌شود، مردم به خانه‌های‌شان برمی‌گردند، مدرسه‌ها باز می‌شوند و غیره. اما واقعیت این است که بعضی از اثرات جنگ بعد از جنگ هم با ما می‌مانند، اثراتی که در دل‌ها و ذهن‌ها باقی می‌مانند و نمی‌شود به‌راحتی از آنها فرار کرد.
اگر تو یا یکی از دوستانت جنگ را از نزدیک دیده‌اید یا حتی فقط خبرهایش را دنبال کرده‌اید، ممکن است هنوز هم احساس ترس، ناراحتی، اضطراب یا خشم داشته باشید. این احساس‌ها طبیعی هستند. آنها بخشی از چیزی هستند که به آن تروما (Trauma) یا آسیب روانی می‌گویند.
در این مطلب می‌خواهیم دربارهٔ این زخم‌های نادیدنی حرف بزنیم و بررسی کنیم
- تروما چیست؟
- چطور می‌فهمیم دچار تروما شده‌ایم؟
- چه کارهایی می‌توانیم برای درمان آن انجام بدهیم؟
- چطور می‌توانیم دوباره احساس امنیت و آرامش کنیم؟
تروما یعنی چه؟
تروما یک کلمهٔ علمی است که معنی‌اش «آسیب روانی شدید» است؛ یعنی وقتی مغز و بدن انسان با یک اتفاق خیلی سخت، ترسناک یا دردناک روبه‌رو می‌شود و نمی‌داند چطور با آن کنار بیاید.
مثال‌های تروما عبارت‌اند از
- دیدن بمباران، کشته‌شدن آدم‌ها یا زخمی‌شدن اعضای خانواده
- زندگی در پناهگاه یا ترک خانه و مدرسه
- جداشدن از دوستان یا عزیزان
- شنیدن مداوم صدای آژیر و اخبار ترسناک
- بی‌خوابی، گرسنگی، ترس از آینده یا نگرانی دربارهٔ خانواده
همهٔ این تجربه‌ها می‌توانند باعث تروما شوند، مخصوصاً اگر در سنین کودکی یا نوجوانی اتفاق بیفتند، چون مغز در این سن هنوز در حال رشد است و نیاز به امنیت دارد.
تروما چه حسی دارد؟
آدم‌هایی که دچار تروما شده‌اند ممکن است یکی یا چند تا از این نشانه‌ها را تجربه کنند:
- کابوس دیدن یا مشکل در خوابیدن
- ترس زیاد از صداها، تاریکی یا مکان‌های خاص
- فراموشی یا گیجی (مثلاً یادشان نمی‌آید چه اتفاقی افتاده)
- زود عصبانی‌شدن یا گریه‌کردن بی‌دلیل
- احساس تنهایی، بی‌اعتمادی یا بی‌پناهی
- بی‌میلی به درس، بازی، حرف‌زدن یا دیدن دوستان
- ترس از جداشدن از والدین یا مراقبین
- احساس گناه یا فکرهای تکراری دربارهٔ اتفاقات
گاهی اوقات این احساس‌ها چند روز باقی می‌مانند، گاهی هم هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه پیدا می‌کنند. اگر بیشتر از یک ماه طول کشید، حتماً باید از یک متخصص کمک گرفت.
چطور با تروما کنار بیاییم؟
خبر خوب این است که مغز ما توانایی شگفت‌انگیزی برای بهبودیافتن دارد. درست مثل زخمی که روی پوست می‌زند و با مراقبت و زمان بهبود پیدا می‌کند، زخم‌های روحی هم می‌توانند آرام‌آرام ترمیم شوند. برای درمان تروما می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید.
- با کسی حرف بزنید. اگر چیزی اذیت‌تان می‌کند، از اینکه با کسی در موردش حرف بزنید نترسید. شاید فکر کنید اگر درباره‌اش صحبت کنید، بدتر می‌شود؛ اما برعکس، گفت‌وگو باعث آرامش ذهن می‌شود. می‌توانید با مامان یا بابا، معلم یا مشاور مدرسه، یک بزرگ‌تر مهربان یا حتی دوست صمیمی خود صحبت کنید.
- اگر حرف‌زدن سخت است، راه‌های دیگری هم هست. مثلاً نقاشی بکشید یا بنویسید.
خیلی از بچه‌ها و نوجوان‌ها نمی‌توانند به‌راحتی احساسات‌شان را بگویند. اشکالی ندارد. آنها می‌توانند احساسات خود را نقاشی کنند. - یک دفتر مخصوص بردارید و در آن دربارهٔ ناراحتی‌ها، ترس‌ها، رؤیاها و آرزوهای خود بنویسید. شعر یا داستان بنویسید. با عروسک‌های خود نمایش اجرا کنید. این کارها به ذهن کمک می‌کنند احساساتش را بیرون بریزد.
- بدن خود را آرام کنید. وقتی ذهن ما نگران است، بدن‌مان هم خودش را در حالت «آماده‌باش» نگه می‌دارد. یعنی نفس‌مان تند می‌شود، قلب‌مان تند می‌زند و عضله‌هایمان سفت می‌شوند. برای آرام‌کردن بدن، کارهایی مثل این‌ها مفید هستند:
- نفس عمیق کشیدن (مثلاً ۵ ثانیه دم، ۵ ثانیه بازدم)
- گوش دادن به موسیقی آرام
- انجام یوگای کودکانه
- دویدن آرام یا پیاده‌روی در پارک
- بازی‌های بدنی مثل «لِی‌لِی»، «گرگم‌به‌هوا» یا «طناب‌زدن»
بدن که آرام شود، ذهن هم آرام‌تر می‌شود.
- از اخبار فاصله بگیرید. اگر دیدن فیلم، عکس یا شنیدن خبرهای جنگی دوباره حال‌تان را بد می‌کند، بهتر است کارهای زیر را انجام دهید.
- کمتر تلویزیون یا شبکه‌های اجتماعی را دنبال کنید.
- اگر گوشی دارید، یک زمان خاص برای دورشدن از اخبار تعیین کنید.
- با بزرگ‌ترها دربارهٔ تأثیر خبرها روی حال خودتان صحبت کنید.
مغز شما نیاز دارد از چیزهای خوب و مثبت تغذیه شود، نه فقط تصاویر ناراحت‌کننده.
- کمک تخصصی بگیرید
گاهی تروما آن‌قدر شدید است که با حرف‌زدن یا ورزش به‌تنهایی درست نمی‌شود. در این مواقع، مراجعه به روان‌شناس کودک و نوجوان بهترین راه است. این روان‌شناسان کارهای زیر را انجام می‌دهند.
- به حرف‌های شما گوش می‌دهند.
- بدون قضاوت‌کردن به شما کمک می‌کنند.
- روش‌هایی برای درمان و رسیدن به آرامش به شما یاد می‌دهند (مثل بازی‌درمانی، هنر‌درمانی، یا گفت‌وگوی شناختی).
این کار اصلاً خجالت ندارد. کمک‌خواستن نشانهٔ ضعف نیست، بلکه نشانهٔ شجاعت است.
همیشه امید هست
حتی در سیاه‌ترین روزهای جنگ، یک نور کوچک امید می‌تواند دل انسان را گرم کند. شاید شرایط هنوز سخت باشد، اما شما تنها نیستید.
به یاد داشته باشید که
- مغز و بدن شما قوی‌اند
- احساسات شما مهم و محترم‌اند.
- آدم‌های زیادی هستند که حاضرند به شما کمک کنند.
- شما می‌توانید خوب شوید، رشد کنید و دوباره بخندید.
اگر درگیر احساسات تروما هستید، یا دوستی دارید که حال خوبی ندارد، حرف بزنید، بنویسید و از دیگران کمک بگیرید. آینده در دستان شماست.
تو هم می‌توانی حرف بزنی…
ما در این سایت، همیشه آماده‌ایم صدای تو را بشنویم. اگر دوست داری
- تجربه‌ات را با ما به اشتراک بگذاری
- سؤال یا نگرانی‌ات را مطرح کنی
- یا فقط دلت می‌خواهد کسی حرف‌هایت را بشنود
حتماً برای ما بنویس یا با مشاور سایت تماس بگیر. قول می‌دهیم تو را درک کنیم و کنارت باشیم.
نظر تو چیست؟ آیا تا حالا تروما یا ترس بعد از یک اتفاق سخت را تجربه کرده‌ای؟ چطور با آن کنار آمدی؟ دوست داری درباره‌اش بنویسی؟ ما منتظرت هستیم.
جمع‌بندی
تجربه‌های دردناک می‌توانند باعث تروما شوند، مخصوصاً اگر در سنین کودکی یا نوجوانی اتفاق بیفتند، چون مغز در این سن هنوز در حال رشد است و نیاز به امنیت دارد. مغز ما توانایی شگفت‌انگیزی برای بهبودیافتن و درمان تروما دارد. درست مثل زخمی که روی پوست می‌زند و با مراقبت و زمان بهبود پیدا می‌کند، زخم‌های روحی هم می‌توانند آرام‌آرام ترمیم شوند. برای درمان تروما می‌توانید با دیگران حرف بزنید، نقاشی بکشید، بنویسید، بدن خود را با ورزش‌هایی مثل یوگا آرام کنید، یا اگر تروما شدید است به روان‌پزشک مراجعه کنید.
مقابله با تروماها و آسیب‌های روحی از مباحث مهم مهارت‌های زندگی در کودکان و نوجوانان است. دورهٔ آموزش مهارت‌های زندگی نوجوانان در دپارتمان کودک و نوجوان مجتمع فنی تهران دوره‌ای ۱۲ساعته است که طی آن فراگیران می‌توانند روش‌های مختلف ارتباط مؤثر، تفکر انتقادی، کنترل اضطراب، کنترل خشم، حل تعارض و غیره را بیاموزند.
در دنیای کسب‌وکار امروز، تحصیلات دانشگاهی برای حفظ ارزش شما به‌عنوان نیروی کار بااستعداد و کارآمد کافی نیستند. برای اینکه مزیت رقابتی شخصی خود را حفظ کنید، باید بر آموزش مستمر و مادام‌العمر خود سرمایه‌گذاری کنید. خانواده بزرگ مجتمع فنی تهران هرساله به هزاران نفر کمک می‌کند تا در مسیر شغلی خود پیشرفت کنند.
اگر شاغل هستید و وقت ندارید در دوره‌های آموزشی حضوری شرکت کنید، مجتمع فنی تهران گزینه‌هایی عالی برای آموزش مجازی، آنلاین، آفلاین و ترکیبی ارائه می‌دهد. با شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت مجتمع فنی تهران و دریافت مدارک معتبر و بین‌المللی می‌توانید با اعتماد به نفس مسیر ترقی را طی کنید و در سازمان خود به مهره‌ای ارزشمند تبدیل شود.
نویسنده: تیم روان‌شناسی کودک و نوجوان مجتمع فنی تهران
پرسش‌های متداول
آدم‌هایی که دچار تروما شده‌اند چه نشانه‌هایی را تجربه می‌کنند؟
- کابوس دیدن یا مشکل در خوابیدن
- ترس زیاد از صداها، تاریکی یا مکان‌های خاص
- فراموشی یا گیجی (مثلاً یادشان نمی‌آید چه اتفاقی افتاده)
- زود عصبانی‌شدن یا گریه‌کردن بی‌دلیل
- احساس تنهایی، بی‌اعتمادی یا بی‌پناهی
- بی‌میلی به درس، بازی، حرف‌زدن یا دیدن دوستان
- ترس از جداشدن از والدین یا مراقبین
- احساس گناه یا فکرهای تکراری دربارهٔ اتفاقات
روان‌شناسان کودک برای مقابله با تروما چه می‌کنند؟
- به حرف‌های شما گوش می‌دهند.
- بدون قضاوت‌کردن به شما کمک می‌کنند.
- روش‌هایی برای درمان و رسیدن به آرامش به شما یاد می‌دهند (مثل بازی‌درمانی، هنر‌درمانی، یا گفت‌وگوی شناختی).
