- دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۴۰۳
اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای
تحقیقات جدید دربارهٔ اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای چه میگویند؟
اعتیاد به بازیهای رایانهای مانند هر اعتیادی با سیستم پاداشدهی مغز مرتبط است و در نوجوانان میزان آسیب آن بستگی به دلیل و مدت بازیکردن دارد.
چکیده
طبق آمار مربوط به اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای، هر روز تعداد بیشتری از نوجوانان به بازیهای رایانهای معتاد میشوند. در آزمایش اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باید حال کلی و عادات خودمراقبتی نوجوانان را نیز مد نظر قرار داد. آیا اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باعث میشود آنها خشمگین، مضطرب یا افسرده شوند؟ آیا به بهداشت فردی آنها آسیب میزند؟ آیا نوجوانانی که تماممدت به بازی مشغول هستند، فراموش میکنند غذا بخورند یا غذاهای ناسالم میخورند؟ آیا فرزند شما شبها بیدار میماند و به بازی مشغول میشود؟ آیا فرزند شما تمام روز در اتاقش میماند و بازی میکند؟ اگر پاسخ شما به یک یا چند تا از این پرسشها مثبت است، یعنی با مشکل اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مواجه هستید و باید درمان اعتیاد آنها به بازیهای رایانهای را شروع کنید.
نوجوانان در دورهٔ حساسی از زندگی به سر میبرند و اگر برخی مهارتهای نرم را فرا بگیرند، سادهتر میتوانند با اضطراب و افسردگی بحران بلوغ کنار بیایند. دورهٔ آموزش مهارتهای زندگی دورهای عمومی است که در دپارتمان کودک و نوجوان مجتمع فنی تهران ارائه میشود و طی دوازده ساعت مهارتهای اصلی زندگی را به نوجوانان میآموزد. فراگیران در این دوره با تفکر انتقادی، تفکر خلاق، مهارتهای ارتباطی مؤثر و سایر مهارتهای برای کنارآمدن با بحران بلوغ نیاز دارند آشنا میشوند.
تأثیر بازیهای رایانهای بر کودکان
نرخ بازیکردن نوجوانان و اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مرتباً در حال افزایش است. تقریباً سهچهارم کودکان و نوجوانان بازیهای رایانهای انجام میدهند. طبق تحقیق مؤسسهٔ Common Sense Media نوجوانان روزانه تقریباً دو ساعت بازی رایانهای میکنند. پسران نوجوان بیشتر به بازیهای رایانهای مشغول میشوند و آنها بهطور متوسط دو ساعت و نوزده دقیقه در روز پای این بازیها مینشینند.
نتیجه این است که نوجوانان امروزی هرچه بیشتر به بازیهای رایانهای معتاد میشوند و به این اعتیاد اختلال بازیهای اینترنتی میگویند. پسران تقریباً دوبرابر دخترها به بازیهای رایانهای معتاد میشوند. وقتی والدین میگویند «پسرم به بازیهای رایانهای معتاد شده است» اغلب منظورشان نوعی اختلال واقعی در سلامت روان فرزندانشان است.
اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای چه نوع اعتیادی است؟
اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مانند سایر اعتیادهایی است که به آنها اعتیاد فرایندی یا اعتیاد رفتاری میگویند. اعتیاد به بازیهای رایانهای یکی از معمولترین اعتیادهای رفتاری است. سایر انواع آن اعتیاد به خرید، اعتیاد به ورزش و اعتیاد به رسانههای اجتماعی است. کسانی که اعتیاد رفتاری دارند، رفتاری که انجام میدهند در مغزشان همان تأثیری را میگذارد که مصرف الکل یا مواد مخدر بر مغز معتادان آنها میگذارد.
اعتیاد به بازی و سایر اعتیادهای رفتار مرکز پاداشدهی مغز را فعال میکنند. این تحریک باعث آزادشدن دوپامین و حس خوب میشود. در نتیجه فرد میخواهد که آن رفتار را تکرار کند تا حس خوب ادامه یابد. از این رو نوجوانانی که به بازیهای رایانهای معتاد هستند نیازی غیرقابل کنترل به ادامهٔ بازی دارند.
سه معیار اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای
سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ شدت اعتیاد به بازیهای رایانهای در نوجوانان را به سه بخش تقسیم کرد. این سازمان اختلالات بازی در نوجوانان را مشکلات روانی قابل تشخیص میداند. این اختلالات در یازدهمین سند طبقهبندی بیماریهای جهانی که این سازمان منتشر کرده است ذکر شدهاند.
فهرست سازمان بهداشت جهانی سه معیار را برای شناسایی اختلالات و اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای ذکر کرده است که عبارتاند از
- ناتوانی در کنترل نیاز به بازیهای رایانهای
- احساس اینکه بازیهای رایانهای مهمتر از هر فعالیت دیگری هستند.
- ادامهٔ بازی علیرغم پیامدهای منفی این رفتار در روابط با دیگران، عملکرد تحصیلی و کار
آیا نوجوان شما به بازیهای رایانهای معتاد است؟
طبق آمار مربوط به اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای، هر روز تعداد بیشتری از نوجوانان به بازیهای رایانهای معتاد میشوند. پژوهشی که در مجلهٔ رفتارهای اعتیادآور منتشر شده است نشان میدهد از میان ۳۰۰۰ دانشآموز ۱۹ درصد پسرها و ۷.۸ درصد دخترها به بازیهای رایانهای معتاد هستند. و اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای در اثر پیشرفت این صنعت رو به افزایش است.
افزون بر این، در آزمایش اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باید حال کلی و عادات خودمراقبتی نوجوانان را نیز مد نظر قرار داد. آیا اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باعث میشود آنها خشمگین، مضطرب یا افسرده شوند؟ آیا به بهداشت فردی آنها آسیب میزند؟ آیا نوجوانانی که تماممدت به بازی مشغول هستند، فراموش میکنند غذا بخورند یا غذاهای ناسالم میخورند؟ آیا فرزند شما شبها بیدار میماند و به بازی مشغول میشود؟ آیا فرزند شما تمام روز در اتاقش میماند و بازی میکند؟
اگر پاسخ شما به یک یا چند تا از این پرسشها مثبت است، یعنی با مشکل اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مواجه هستید و باید درمان اعتیاد آنها به بازیهای رایانهای را شروع کنید.
دلایل اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای
امروزه کودکان و نوجوانان بیش از گذشته در فضای آنلاین وقت میگذارنند. پژوهشها نشان میدهند نوجوانان روزانه تنها به هدف سرگرمی حدوداً هشت ساعت و نیم آنلاین هستند. این افزایش حاصل تعامل با رسانههای دیجیتال از جمله بازیهای رایانهای و رسانههای اجتماعی، گشتوگذار در وب و تماشای ویدیوهای آنلاین است و میتواند باعث اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای و سایر محتواهای آنلاین شود.
اما دلیل اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای فراتر از میزان زمانی است که آنها صرف بازی میکنند. در اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای عوامل روانشناسی نیز دخیل هستند که باعث افزایش آسیبپذیری آنها نسبت به این نوع اعتیاد میشود. پژوهشها نشان میدهند بین اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای و میزان افسردگی و اضطراب آنها رابطهٔ مستقیم وجود دارد. بهعلاوه، پژوهشهای دیگر نشان میدهند که نوجوانانی که وابستگی شدید به والدین خود دارند بیشتر مستعد اعتیادهای اینترنتی و از آن جمله اعتیاد به بازیهای رایانهای هستند.
بنابراین نوجوانان از بازیهای رایانهای بهعنوان روشی برای مقابله با مشکلات زندگی خود استفاده میکنند. نوجوانان بازیهای رایانهای را راه فرار خود و روشی برای تسکین اضطراب و ناراحتی میبینند. جای تعجب نیست که بسیاری افراد در شرایط اضطراب به بازیهای رایانهای پناه میبرند. اما نوجوانان بهویژه بیشتر نسبت به اعتیاد به بازیهای رایانهای آسیبپذیر هستند، زیرا سطح مشکلات ارتباطی آنها بالاتر است و قابلیتهای ذهنی آنها هنوز به بلوغ نرسیده است.
پسران بیشتر از دختران مستعد اعتیاد به بازیهای رایانهای هستند
آمار مربوط به اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای نشان میدهد که پسران نوجوان بیشتر از دختران نوجوان ممکن است به این اعتیاد دچار شوند. پژوهشگران در مطالعهای به این نتیجه رسیدهاند که بین میزان اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای و سطح بالاتر شناخت ناسازگار در پسران نوجوان رابطه وجود دارد.
شناخت ناسازگار به سوگیریهای شناختی و الگوهای منفی فکری اشاره دارد که فرد در برابر خودش و جهان پیرامونش اتخاذ میکند. این سوگیریها انتظارات و باورهای فرد را تغییر میدهند. شناخت ناسازگار اغلب حاصل استفاده از اینترنت است. مثلاً پسران نوجوان در این مطالعه اغلب ارزشی بیشازحد برای جایزههای بازی قائل بودند و نمیخواستند پیش از پایان مرحلهای خاص بازیکردن را تمام کنند.
مطالعات دیگر نشان دادهاند که تفاوت مغز دختران و پسران ممکن است باعث افزایش خطر اعتیاد به بازیهای رایانهای در پسران نوجوان شود. اسکن مغزی پسران نشان میدهد آنها به فعالیتهایی که نیازمند اشتیاق زیاد هستند بیشتر علاقه دارند و این شامل اعتیاد به مواد مخدر و قمار هم میشود. همچنین اسکن مغزی نشان میدهد پسرها نسبت به دخترها به جایزههای ذهنی حساسیت بیشتر و به باختن حساسیت کمتری دارند و این امر باعث میشود دوست داشته باشد برای زمان طولانی به بازی ادامه دهند.
علاوه بر این، پسران نوجوان بیشتر احتمال دارد در برابر مشکلات روانی به مکانیزمهای مقابلهٔ ناسازگار روی بیاورند. تحقیقات نشان دادهاند که پسرها و مردها در اثر علائم بیماری روانی بیشتر احساس شرم میکنند، زیرا در درون خود باور دارند که مرد نباید از خود ضعف نشان دهد. درنتیجه کمتر ممکن است تقاضای کمک کنند یا احساس خود را بیان کنند. درنتیجه پسران نوجوان کمتر میتوانند علائم بیماری روانی را تشخیص دهند، مدیریت کنند یا با آنها مقابله کنند. اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای روش آنها برای مقابله و درمان اضطراب و احساسات شدید است و درست مانند اعتیاد به مواد مخدر عمل میکند.
تأثیرات منفی اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای
بازیکردن بیشازحد نهتنها باعث اعتیاد میشود، سیستم عصبی نوجوانان را نیز در حالت تحریک دائمی و برانگیختگی شدید قرار میدهد. سطح هورمونهای استرسزای بدن در این حالت بالا میرود. از این رو اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باعث میشود در طول زمان مغز آنها تغییر کند.
در مطالعهای مشخص شد بزرگسالانی که به بازیهای رایانهای معتاد هستند مادهٔ خاکستری و سفید مغزشان کمتر است و این در تصمیمگیری، کنترل تکانهها و تنظیم احساسات آنها تأثیر منفی دارد. همچنین اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باعث میشود آنها بیشتر در معرض سوء مصرف مواد مخدر قرار بگیرند، زیرا این اعتیاد مغز آنها را برای انواع دیگر اعتیاد آماده میکند.
در اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای اضطراب مزمن که ناشی از برانگیختگی بیشازحد است با مشکلات بدنی حاصل از بیتحرکی بازیهای رایانهای همراه میشود. در نتیجه اثرات منفی بازیهای رایانهای عبارتاند از
- مشکل توجهکردن
- مشکل کنترل تکانهها
- کاهش همدلی
- کاهش خلاقیت
- کاهش علاقه به یادگیری
- افسردگی
- تحریکپذیری
- افزایش اضطراب و اضطراب مزمن
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی
- بیخوابی
- حساسیتزدایی از خشونت
- افزایش خطر اختلال کمبود توجه – بیشفعالی
همچنین پژوهشها نشان میدهند بازیهای خشن بهویژه در نوجوانانی که پیشتر اندکی پرخاشگر و بیتفاوت بوده باشند آنها را بیشتر در معرض محتواهای خشن قرار میدهد و حال آنها را بدتر میکند.
جنبههای مثبت و منفی بازیهای رایانهای برای نوجوانان
پژوهشها هم جنبههای مثبت بازیهای رایانهای را نشان میدهند، هم جنبههای منفی آنها را، درست همانطور که رسانههای اجتماعی هم جنبهٔ مثبت دارند هم جنبهٔ منفی. در مطالعهای مشخص شده است نوجوانانی که در طول روز سه ساعت یا بیشتر به بازیهای رایانهای مشغولاند عملکرد شناختیشان اندکی بهتر است. درعینحال، همین مطالعه نشان داده است که این نوجوانان در مقایسه با آنهایی که هرگز بازی رایانهای نکردهاند بیشتر به مشکلاتی مانند بیتوجهی، افسردگی و اختلال کمبود توجه – بیشفعالی مبتلا هستند.
افزون بر این، مطالعهٔ بازیهای رایانهای و تأثیر آنها بر عملکرد روانی نشان میدهد افرادی که از بازی برای برقراری روابط اجتماعی استفاده میکنند، در حین بازی احساس مثبت بیشتری دارند. از سوی دیگر، کسانی که از بازی برای فراموشی مشکلات زندگی استفاده میکنند، سلامت روان کمتری دارند، عزت نفس آنها پایینتر است و منفیبافتر هستند. پژوهشگران میگویند یکی از خطرات بالقوهٔ بازیهای رایانهای عملکرد ضعیف روان فرد است.
درنهایت مفید یا مضربودن بازیهای رایانهای برای نوجوانان به میزان و مدت بازی و همچنین به دلیل بازی بستگی دارد. نوجوان شما چقدر زمان صرف بازی میکند؟ دلیلش برای بازیکردن چیست؟ آیا از آن برای سرگرمشدن استفاده میکند یا ارتباط با دیگران یا بهعنوان مکانیزمی برای مقابله با احساسات دردناک و چالشهای زندگی؟ اگر مورد آخر درست است، خطر اعتیاد وی به بازیهای رایانهای وجود دارد.
بازیهای رایانهای و سلامت روان نوجوانان
در سال ۲۰۲۰ مهمترین پژوهش در مورد اثرات اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای منتشر شد. سارا ام. کوین و تیمش در این پژوهش ۳۸۵ نوجوان را طی شش سال بررسی کردند. آنها دریافتند ۱۰ درصد آنها از خود رفتارهای بیمارگونه نشان دادند که با گذشت زمان تشدید شد. همچنین افزایش سن نوجوانان باعث افزایش سطح افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و استفادهٔ نادرست از تلفن همراه شد.
اکثر نوجوانان در این مطالعه مذکر بودند و این امر نتایج پژوهشهای قبلی را تأیید میکند. افزون بر این، سطح رفتار اجتماعی آنها نیز محدودتر بود و کمتر به دیگران توجه و با آنها همدلی میکردند. بهطور کلی، پسران نوجوانی که وقت زیادی را به بازیهای رایانهای اختصاص میدهند در سطح اجتماعی ضعیفتر عمل میکنند. همچنین نوجوان دختری که بازیهای رایانهای را بسیار انجام میدهند عواطف منفی بیشتری تجربه میکنند.
تحقیقات فراوان نشان میدهند بازیهای رایانهای برای زندگی در خانواده آسیبزا و مخرب هستند. والدین برای جلوگیری از اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای باید زمان انجام این بازیها و نوع آنها را کنترل کنند تا بازیکردن نوجوانان به مشکلی واقعی تبدیل نشود.
چطور میتوان از اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای جلوگیری کرد؟
چطور میتوانید مانع از بازیکردن بیشازحد نوجوانان خود شوید؟ محدودکردن زمان بازی یکی از سادهترین راهحلهاست. اما پژوهشها نشان میدهند تعیین قوانین سختگیرانه برای بازیکردن نتیجهٔ معکوس دارد و اختیار عمل و تصمیمگیری را در نوجوانان ضعیف میکند.
درنتیجه، بهتر است خانوادهها با نوجوانان خود به قراردادی برسند که هر دو طرف مایل به رعایت آن باشند. افزون بر این، گویا ویژگی مغز پسران نوجوان که به دنبال پاداش هستند در بازیهای استراتژیک و فعالانه بیشتر تحریک میشود، پس باید آنها را به سمت بازیهای حل مسئله، اجتماعی و اکتشافی سوق دهید تا خطر اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای کاهش یابد.
روش حل مسئلهٔ اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای با تغییر رفتار والدین آغاز میشود. والدین باید نمونهٔ سالم استفاده از ابزارها باشند و خودشان باید هر روز ساعاتی از فناوری و از آن جمله بازیهای رایانهای صرفنظر کنند.
درنهایت مؤثرترین روش برای جلوگیری از اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای حل مسئلهٔ زیربنایی است که باعث میشود آنها بیشازحد بازی کنند. پس والدین باید به نوجوانان خود کمک کنند مکانیزمهای مقابلهای مثبت مانند فعالیت بدنی، رفتن به طبیعت، یوگا، مدیتیشن و بیان خلاق را در خود تقویت کنند.
همچنین والدین باید مرتب با نوجوانان خود حرف بزنند و آنها را تشویق کنند احساسات و تجربیات خود را بیان کنند. این امر برای پسران نوجوان مهمتر است، زیرا آنها کمتر از دختران دربارهٔ احساسات خود صحبت میکنند.
اگر مشکل اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای جدی باشد، والدین باید به دنبال راه درمان باشند و از متخصصان سلامت روان کمک بگیرند تا به علت ریشهای اضطراب یا سایر دلایل بازیکردن بیشازحد پی ببرند.
جمعبندی
نرخ بازیکردن نوجوانان و اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مرتباً در حال افزایش است. تقریباً سهچهارم کودکان و نوجوانان بازیهای رایانهای انجام میدهند. طبق تحقیق مؤسسهٔ Common Sense Media نوجوانان روزانه تقریباً دو ساعت بازی رایانهای میکنند. پسران نوجوان بیشتر به بازیهای رایانهای مشغول میشوند و آنها بهطور متوسط دو ساعت و نوزده دقیقه در روز پای این بازیها مینشینند.
اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مانند سایر اعتیادهایی است که به آنها اعتیاد فرایندی یا اعتیاد رفتاری میگویند. اعتیاد به بازیهای رایانهای یکی از معمولترین اعتیادهای رفتاری است. در مورد مشکل اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مانند هر اعتیاد دیگری باید نخست علل ریشهای رفتار ناسازگار شناسایی شوند. نوجوانان باید بدانند که رفتار آنها سالم نیست و بخواهند که رفتار خود را اصلاح کنند. سپس میتوان از درمانگران برای راهنمایی و هدایت عاطفی آنها کمک گرفت.
نوجوانان در دورهٔ حساسی از زندگی به سر میبرند و اگر برخی مهارتهای نرم را فرا بگیرند، سادهتر میتوانند با اضطراب و افسردگی بحران بلوغ کنار بیایند. دورهٔ آموزش مهارتهای زندگی دورهای عمومی است که در دپارتمان کودک و نوجوان مجتمع فنی تهران ارائه میشود و طی دوازده ساعت مهارتهای اصلی زندگی را به نوجوانان میآموزد. فراگیران در این دوره با تفکر انتقادی، تفکر خلاق، مهارتهای ارتباطی مؤثر و سایر مهارتهای برای کنارآمدن با بحران بلوغ نیاز دارند آشنا میشوند.
در دنیای کسبوکار امروز، تحصیلات دانشگاهی برای حفظ ارزش شما بهعنوان نیروی کار بااستعداد و کارآمد کافی نیستند. برای اینکه مزیت رقابتی شخصی خود را حفظ کنید، باید بر آموزش مستمر و مادامالعمر خود سرمایهگذاری کنید. خانواده بزرگ مجتمع فنی تهران هرساله به هزاران نفر کمک میکند تا در مسیر شغلی خود پیشرفت کنند.
اگر شاغل هستید و وقت ندارید در دورههای آموزشی حضوری شرکت کنید، مجتمع فنی تهران گزینههایی عالی برای آموزش مجازی، آنلاین، آفلاین و ترکیبی ارائه میدهد. با شرکت در دورههای کوتاهمدت مجتمع فنی تهران و دریافت مدارک معتبر و بینالمللی میتوانید با اعتماد به نفس مسیر ترقی را طی کنید و در سازمان خود به مهرهای ارزشمند تبدیل شود.
منبع: newportacademy
روانشناس : هانیه جعفری
مترجم: بهناز دهکردی
پرسشهای متداول
اعتیاد به بازیهای رایانهای چه نوع اعتیادی است؟
اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای مانند سایر اعتیادهایی است که به آنها اعتیاد فرایندی یا اعتیاد رفتاری میگویند. اعتیاد به بازیهای رایانهای یکی از معمولترین اعتیادهای رفتاری است. سایر انواع آن اعتیاد به خرید، اعتیاد به ورزش و اعتیاد به رسانههای اجتماعی است. کسانی که اعتیاد رفتاری دارند، رفتاری که انجام میدهند در مغزشان همان تأثیری را میگذارد که مصرف الکل یا مواد مخدر بر مغز معتادان آنها میگذارد.
معیارهای اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای کداماند؟
سازمان بهداشت جهانی سه معیار را برای شناسایی اختلالات و اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای ذکر کرده است که عبارتاند از
- ناتوانی در کنترل نیاز به بازیهای رایانهای
- احساس اینکه بازیهای رایانهای مهمتر از هر فعالیت دیگری هستند.
- ادامهٔ بازی علیرغم پیامدهای منفی این رفتار در روابط با دیگران، عملکرد تحصیلی و کار
دلیل اصلی اعتیاد نوجوانان به بازیهای رایانهای چیست؟
نوجوانان از بازیهای رایانهای بهعنوان روشی برای مقابله با مشکلات زندگی خود استفاده میکنند. نوجوانان بازیهای رایانهای را راه فرار خود و روشی برای تسکین اضطراب و ناراحتی میبینند. جای تعجب نیست که بسیاری افراد در شرایط اضطراب به بازیهای رایانهای پناه میبرند. اما نوجوانان بهویژه بیشتر نسبت به اعتیاد به بازیهای رایانهای آسیبپذیر هستند، زیرا سطح مشکلات ارتباطی آنها بالاتر است و قابلیتهای ذهنی آنها هنوز به بلوغ نرسیده است.
اثرات منفی بازیهای رایانهای برای نوجوانان کداماند؟
اثرات منفی بازیهای رایانهای برای نوجوانان عبارتاند از
- مشکل توجهکردن
- مشکل کنترل تکانهها
- کاهش همدلی
- کاهش خلاقیت
- کاهش علاقه به یادگیری
- افسردگی
- تحریکپذیری
- افزایش اضطراب و اضطراب مزمن
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی
- بیخوابی
- حساسیتزدایی از خشونت
- افزایش خطر اختلال کمبود توجه – بیشفعالی