مروری جامع بر مدیریت زنجیرهٔ تأمین (SCM)

فناوری پیشرفته نقش مهمی در  مدیریت زنجیرهٔ تأمین مدرن ایفا می‌کند و از سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)، مدیریت انبار (WMS) و مدیریت حمل‌ونقل (TMS) برای بهینه‌سازی عملیات زنجیرهٔ تأمین استفاده می‌شود.

چکیده

مدیریت زنجیرهٔ تأمین (SCM) ستون فقرات تجارت جهانی و عملیات تجاری است. این کار شامل هماهنگی، مدیریت و یکپارچه‌سازی چرخش کالاها، اطلاعات و امور مالی از نقطهٔ مبدأ تا رسیدن به دست مصرف‌کنندهٔ نهایی است. در دنیایی که جهانی‌شدن و پیشرفت‌های فناوری فاصله‌ها و زمان کارها را کاهش داده است، کارایی زنجیرهٔ تأمین به عاملی حیاتی در موفقیت کسب‌وکارها تبدیل شده است.

زنجیرهٔ تأمین (Supply Chain) یکی از ارکان موفقیت کسب‌وکارهاست. اگر زنجیرهٔ تأمین به‌خوبی مدیریت نشود، میزان کارایی عملیات و اثربخشی مدل کسب‌وکار تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در عصر فناوری بسیاری از شرکت‌ها نیازمند تحول دیجیتال (Digital Transformation) در زنجیرهٔ تأمین کسب‌وکار خود هستند. دورهٔ آموزشی مدیریت زنجیرهٔ تأمین در عصر دیجیتال که در دپارتمان مدیریت و کسب‌وکار مجتمع فنی تهران ارائه می‌شود، دوره‌ای هشت‌ساعته است که در آن ارکان اصلی و استراتژی‌های مدیریت زنجیرهٔ تأمین آموزش داده می‌شوند تا فراگیران مهارت ترسیم فرایند و تعیین چالش‌های اصلی آن را بیاموزند.

مدیریت زنجیرهٔ تأمین چیست و دامنهٔ آن تا کجاست؟

مدیریت زنجیرهٔ تأمین کل فرآیند تولید و ارائه کالا و خدمات را در بر می‌گیرد. این فرایند شامل همهٔ کارهای مربوط به تهیه، تولید و توزیع از مواد خام تا تحویل محصول نهایی به مصرف‌کننده است. هدف از مدیریت زنجیرهٔ تأمین (SCM) بهینه‌سازی این جریان است تا محصولات در حد ممکن کارآمد، مقرون‌به‌صرفه‌ و به‌موقع‌ تحویل داده شوند.

اجزای اصلی مدیریت زنجیرهٔ تأمین عبارت‌اند از

• برنامه‌ریزی زنجیرهٔ تأمین

پیش‌بینی تقاضا، برنامه‌ریزی تولید و مدیریت سطح موجودی

• تأمین منابع و آماده‌سازی

شناسایی و مذاکره با تأمین کنندگان مواد اولیه و قطعات

• تولید

تبدیل مواد اولیه به کالای نهایی

• تدارکات

مدیریت حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع

• مدیریت بازگشت

رسیدگی به کالاهای برگشتی، بازیافت و دفع

سیر تکامل تاریخی مدیریت زنجیرهٔ تأمین

مفهوم مدیریت زنجیرهٔ تأمین در چند دهه گذشته به‌طور قابل توجهی تکامل یافته است. در گذشته کسب‌وکارها در سیلوها فعالیت می‌کردند و هر بخش کسب‌وکار بر فرآیندهای خاص خود تمرکز می‌کرد. این امر اغلب منجر به ناکارآمدی و هزینه‌های بالاتر می‌شد. اصطلاح «مدیریت زنجیرهٔ تأمین» برای اولین بار در اوایل دههٔ ۱۹۸۰ ابداع شد، زمانی که شرکت‌ها کم‌کم به اهمیت یکپارچه‌سازی عملکردهای مختلف تجاری پی بردند و سعی کردند یک جریان یکپارچه از کالاها و اطلاعات ایجاد کنند.

تکامل مدیریت زنجیرهٔ تأمین را می‌توان به‌طور کلی در این سه مرحله طبقه‌بندی کرد:

• فاز اول: لجستیک سنتی (قبل از دههٔ ۱۹۶۰)

این فاز در درجهٔ اول بر جابه‌جایی و ذخیره‌سازی کالاها متمرکز بود و بر ادغام عملکردهای مختلف تأکید چندانی نداشت.

• فاز دوم: لجستیک یکپارچه (دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰)

شرکت‌ها کم‌کم ادغام عملکردهای لجستیک را آغاز کردند که منجر به مدیریت کارآمدتر منابع شد.

• فاز سوم: مدیریت زنجیرهٔ تأمین مدرن (دههٔ ۱۹۹۰ تاکنون)

تمرکز مدیریت زنجیرهٔ تأمین بر کل زنجیرهٔ تأمین معطوف شد و بر همکاری، ادغام فناوری و عملیات کلی تمرکز کرد.

عناصر کلیدی مدیریت زنجیرهٔ تأمین کدام‌اند؟

مدیریت زنجیرهٔ تأمین شامل چندین عنصر حیاتی است که باید با هم کار کنند تا گردش متناسب کالاها و خدمات تضمین شود. این عناصر عبارت‌اند از

• برنامه‌ریزی و پیش‌بینی تقاضا

پیش‌بینی دقیق تقاضا برای بهینه‌سازی سطح تولید و موجودی بسیار مهم است. شرکت‌ها از تحلیل‌های پیشرفته و ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضای مصرف‌کننده و تنظیم عملیات زنجیرهٔ تأمین خود استفاده می‌کنند.

• منابع و آماده‌سازی

این عنصر شامل انتخاب تأمین‌کنندگان، مذاکره در مورد قراردادها و خرید مواد خام و قطعات می‌شود. استراتژی‌های منبع‌یابی مؤثر می‌توانند به صرفه‌جویی در هزینه، کیفیت بهتر و بهبود روابط با تأمین‌کنندگان منجر شوند.

• تولید و ساخت

مدیریت زنجیرهٔ تأمین بر تبدیل مواد خام به محصولات نهایی نیز نظارت دارد. این بخش شامل برنامه‌ریزی تولید، زمان‌بندی، کنترل کیفیت و مدیریت نیروی کار است. تولید ناب (Lean manufacturing) و تولید به‌موقع (JIT) استراتژی‌های محبوبی برای به حداقل رساندن ضایعات و افزایش کارایی هستند.

• لجستیک و توزیع

این عنصر حرکت فیزیکی کالا از تولیدکننده به مصرف‌کننده را مدیریت می‌کند. این بخش شامل حمل‌ونقل، انبارداری، مدیریت موجودی و استراتژی‌های توزیع است. عملیات لجستیکی کارآمد برای برآورده‌کردن انتظارات مشتریان و کاهش هزینه‌ها حیاتی است.

• فناوری و سیستم‌های اطلاعاتی

فناوری پیشرفته نقش مهمی در  مدیریت زنجیرهٔ تأمین مدرن ایفا می‌کند. معمولاً از سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)، سیستم‌های مدیریت انبار (WMS) و سیستم‌های مدیریت حمل‌ونقل (TMS) برای مدیریت و بهینه‌سازی عملیات زنجیرهٔ تأمین استفاده می‌شود.

• زنجیرهٔ تأمین پایدار و مدیریت ریسک

با افزایش آگاهی از مسائل زیست محیطی و اجتماعی، شرکت‌ها بر شیوه‌های مدیریت زنجیرهٔ تأمین پایدار تمرکز کرده‌اند. این کار شامل کاهش تولید کربن، رعایت مسائل اخلاقی و مدیریت خطرات مربوط به تهدیدهایی مانند بلایای طبیعی یا تنش‌های ژئوپلتیکی است.

فناوری در مدیریت زنجیرهٔ تأمین چه نقشی دارد؟

البته که فناوری مدیریت زنجیرهٔ تأمین را متحول کرده و شرکت ها را قادر می‌کند به بینش، کارایی و قدرت پاسخگویی بیشتر دست یابند. برخی از پیشرفت‌های کلیدی فناوری که در حوزهٔ‌ مدیریت زنجیرهٔ تأمین مفید هستند عبارت‌اند از

• هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (ML)

هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای پیش‌بینی تقاضا، پیش‌بینی شیوه‌های نگهداری و بهینه‌سازی عملیات زنجیرهٔ تأمین استفاده می‌شوند. این فناوری‌ها به شرکت‌ها کمک می‌کنند تصمیمات مبتنی بر داده‌ و آگاهانه بگیرند، خطاها را کاهش دهند و کارایی کلی را بهبود ببخشند.

• بلاکچین

فناوری بلاکچین شفافیت و قابلیت ردیابی را در زنجیرهٔ تأمین فراهم می‌کند. این فناوری به همهٔ طرف‌های ذی‌نفع امکان می‌دهد جابه‌جایی کالاها را ردیابی کنند، اصالت کالاها و خدمات را تأیید کنند و خطر تقلب را کاهش دهند.

• اینترنت اشیا (IoT)

دستگاه‌های اینترنت اشیا، مانند حسگرها و برچسب‌های RFID، داده‌های لحظه‌ای مکان، وضعیت و نوع کالاها ارائه می‌دهند. این فناوری به نظارت و مدیریت موجودی، بهبود لجستیک و کاهش تلفات کمک می‌کند.

• اتوماسیون و رباتیک

اتوماسیون در انبارداری و تولید منجر به پیشرفت‌های قابل توجهی در افزایش سرعت، دقت و صرفه‌جویی در هزینه شده است. استفاده از وسایل نقلیهٔ هدایت‌شونده و خودکار (AGVs) و بازوهای رباتیک در زنجیره‌های تأمین مدرن رایج هستند.

• کلان‌داده و تحلیل داده

حجم وسیعی از داده‌های تولیدشده در زنجیرهٔ تأمین را می‌توان برای به دست آوردن بینش در مورد عملکرد، شناسایی روندها و تصمیم‌گیری آگاهانه مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. تحلیل داده‌های بزرگ یا کلان‌داده به بهینه‌سازی عملیات زنجیرهٔ تأمین، کاهش هزینه‌ها و افزایش رضایت مشتریان کمک می‌کند.

چالش‌ها مدیریت زنجیرهٔ تأمین کدام‌اند؟

مدیریت زنجیرهٔ تأمین مزایای بی‌شماری ارائه می‌دهد، اما چندین چالش نیز دارد که شرکت‌ها باید بتوانند از پس آنها بربیایند. این چالش‌ها عبارت‌اند از

• جهانی‌شدن

مدیریت زنجیرهٔ تأمین جهانی با چالش‌هایی مانند مقررات و دستورالعمل‌های متفاوت، تعرفه‌های خاص و نوسانات ارز پیچیده مواجه است. شرکت‌ها باید خود را با بازارهای متنوع وفق دهند و روابط خود را با تأمین‌کنندگان بین‌المللی مدیریت کنند.

• اختلالات زنجیرهٔ تأمین

بلایای طبیعی، بیماری‌های همه‌گیر و تنش‌های ژئوپلتیکی می‌توانند زنجیرهٔ تأمین را مختل کنند و منجر به تأخیر، افزایش هزینه‌ها و کاهش درآمد شوند. شرکت‌ها برای کاهش این ریسک‌ها به استراتژی‌های مدیریت ریسک قوی نیاز دارند.

• پایداری

افزایش فشار مصرف‌کنندگان، تنظیم‌کننده‌های بازار و ذی‌نفعان شرکت‌ها را به اتخاذ شیوه‌های پایدار سوق می‌دهد. این شیوه‌ها شامل کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، به حداقل رساندن ضایعات و اطمینان از رعایت موازین اخلاقی هستند.

• امنیت سایبری

با افزایش اتکای شرکت‌ها به سیستم‌های دیجیتال، زنجیره‌های تأمین در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیر شده‌اند. امروزه محفاظت از داده‌های حساس و تضمین امنیت شبکه‌های زنجیرهٔ تأمین بسیار مهم است.

• انتظارات مشتریان

مشتریان در عصر تجارت الکترونیک تحویل سریع‌تر، شفافیت بیشتر و خدمات شخصی‌سازی‌شده را انتظار دارند. برآوردن این انتظارات نیازمند عملیات زنجیرهٔ تأمین چابک و پاسخگوست.

آینده مدیریت زنجیرهٔ تأمین به کدام سو می‌رود؟

احتمالاً در آینده مدیریت زنجیرهٔ تأمین توسط چندین روند و پیشرفت اصلی متحول خواهد شد که عبارت‌اند از

• تحولات دیجیتال

پذیرش فناوری‌های دیجیتال به افزایش کارایی و نوآوری در زنجیرهٔ تأمین منجر خواهد شد. شرکت‌ها برای بهینه‌سازی عملیات به‌طور فزاینده‌ای به هوش مصنوعی، بلاکچین، اینترنت اشیاء و تحلیل پیشرفتهٔ داده‌ها متکی خواهند شد.

• پایداری

با رشد نگرانی‌های زیست‌محیطی، ساخت زنجیرهٔ‌های تأمین پایدار به امری عادی تبدیل خواهند شد. شرکت‌ها بر کاهش تولید کربن، به حداقل رساندن ضایعات و اتخاذ شیوه‌های اقتصاد سبز تمرکز خواهند کرد.

• انعطاف‌پذیری و چابکی

همه‌گیری ویروس کرونا اهمیت زنجیرهٔ‌های تأمین انعطاف‌پذیر را برجسته کرد. در آینده شرکت‌ها در ساخت زنجیرهٔ‌های تأمین انعطاف‌پذیرتر و سازگارتر سرمایه‌گذاری خواهند کرد تا بتوانند در برابر چالش‌ها و ریسک‌ها مقاومت کنند.

• شبکه‌های مشارکتی

مدیریت زنجیرهٔ تأمین در آینده شاهد همکاری بیشتر بین شرکت‌ها، تأمین‌کنندگان و سایر ذی‌نفعان خواهد بود. شبکه‌ها و روش‌ها مشارکت باعث می‌شوند اشتراک منابع، مدیریت ریسک و نوآوری بیشتر و بهینه‌تر شود.

• زنجیره‌های تأمین مصرف‌کننده‌محور

در آینده شرکت‌ها به‌طور فزاینده‌ای بر ایجاد زنجیره‌های تأمینی که پاسخگوی نیازهای مصرف‌کننده باشند تمرکز خواهند کرد. این امر شامل کاهش زمان تحویل، ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده و شفافیت بیشتر می‌شود.

بهتربن نمونه‌های مدیریت زنجیرهٔ تأمین مؤثر

برای درک عملی از شیوهٔ مدیریت زنجیرهٔ تأمین به ذکر نمونه‌هایی از شرکت‌هایی که در این زمینه برتر بوده‌اند می‌پردازیم.

• اپل

زنجیرهٔ تأمین اپل به دلیل کارایی و نوآوری مشهور است. روابط قوی این شرکت با تأمین‌کنندگان، همراه با توانایی آن در پیش‌بینی تقاضا و مدیریت موجودی، اپل را به رهبر حوزهٔ مدیریت زنجیرهٔ تأمین تبدیل کرده است.

• آمازون

آمازون با زنجیرهٔ تأمین بسیار کارآمد خود صنعت تجارت الکترونیک را متحول کرده است. استفادهٔ این شرکت از فناوری‌هایی مانند رباتیک و هوش مصنوعی آن را قادر کرده تا امکان تحویل سریع و تجربه یکپارچه و قوی به مشتریان ارائه دهد.

• تویوتا

تویوتا پیشگام تولید ناب و تولید به‌موقع است. تمرکز این شرکت بر بهبود مستمر و کاهش ضایعات است و این امر زنجیرهٔ تأمین آن را به یکی از کارآمدترین‌ها در صنعت خودرو تبدیل کرده است.

جمع‌بندی

مدیریت زنجیرهٔ تأمین (SCM) عملکردی حیاتی است که بر موفقیت کسب‌وکارها در اقتصاد جهانی امروز تأثیر می‌گذارد. شرکت‌ها با مدیریت مؤثر چرخش کالاها، اطلاعات و امور مالی، می‌توانند به صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه دست یابند، رضایت مشتریان خود را بهبود ببخشند و مزیت رقابتی به دست آورند. همان‌طور که فناوری به تکامل خود ادامه می‌دهد و پایداری و انعطاف‌پذیری در زنجیرهٔ تأمین اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و مدیریت زنجیرهٔ تأمین همچنان شاخه‌ای پویا و ضروری خواهد بود که نوآوری و کارایی را در کسب‌وکارهای سرتاسر جهان تضمین می‌کند.

زنجیرهٔ تأمین (Supply Chain) یکی از ارکان موفقیت کسب‌وکارهاست. اگر زنجیرهٔ تأمین به‌خوبی مدیریت نشود، میزان کارایی عملیات و اثربخشی مدل کسب‌وکار تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در عصر فناوری بسیاری از شرکت‌ها نیازمند تحول دیجیتال (Digital Transformation) در زنجیرهٔ تأمین کسب‌وکار خود هستند. دورهٔ آموزشی مدیریت زنجیرهٔ تأمین در عصر دیجیتال که در دپارتمان مدیریت و کسب‌وکار مجتمع فنی تهران ارائه می‌شود، دوره‌ای هشت‌ساعته است که در آن ارکان اصلی و استراتژی‌های مدیریت زنجیرهٔ تأمین آموزش داده می‌شوند تا فراگیران مهارت ترسیم فرایند و تعیین چالش‌های اصلی آن را بیاموزند.

در دنیای کسب‌وکار امروز، تحصیلات دانشگاهی برای حفظ ارزش شما به‌عنوان نیروی کار بااستعداد و کارآمد کافی نیستند. برای‌ اینکه مزیت رقابتی شخصی خود را حفظ کنید، باید بر آموزش مستمر و مادام‌العمر خود سرمایه‌گذاری کنید. خانواده بزرگ مجتمع فنی تهران هرساله به هزاران نفر کمک می‌کند تا در مسیر شغلی خود پیشرفت کنند.

اگر شاغل هستید و وقت ندارید در دوره‌های آموزشی حضوری شرکت کنید، مجتمع فنی تهران گزینه‌هایی عالی برای آموزش مجازی، آنلاین، آفلاین و ترکیبی ارائه می‌دهد. با شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت مجتمع فنی تهران و دریافت مدارک معتبر و بین‌المللی می‌توانید با اعتماد به نفس مسیر ترقی را طی کنید و در سازمان خود به مهره‌ای ارزشمند تبدیل شود.

پرسش‌های متداول

اجزای اصلی مدیریت زنجیرهٔ تأمین کدام‌اند؟

اجزای اصلی مدیریت زنجیرهٔ تأمین عبارت‌اند از

• برنامه‌ریزی زنجیرهٔ تأمین: پیش‌بینی تقاضا، برنامه‌ریزی تولید و مدیریت سطح موجودی
• تأمین منابع و آماده‌سازی: شناسایی و مذاکره با تأمین کنندگان مواد اولیه و قطعات
• تولید: تبدیل مواد اولیه به کالای نهایی
• تدارکات: مدیریت حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع
• مدیریت بازگشت: رسیدگی به کالاهای برگشتی، بازیافت و دفع

عناصر کلیدی مدیریت زنجیرهٔ تأمین کدام‌اند؟

مدیریت زنجیرهٔ تأمین شامل چندین عنصر حیاتی است که باید با هم کار کنند تا گردش متناسب کالاها و خدمات تضمین شود. این عناصر عبارت‌اند از

• برنامه‌ریزی و پیش‌بینی تقاضا
• منابع و آماده‌سازی
• تولید و ساخت
• لجستیک و توزیع
• فناوری و سیستم‌های اطلاعاتی
• زنجیرهٔ تأمین پایدار و مدیریت ریسک

چالش‌های اصلی مدیریت زنجیرهٔ تأمین کدام‌اند؟

مدیریت زنجیرهٔ تأمین علاوه بر مزایای بی‌شمار چندین چالش دارد که شرکت‌ها باید بتوانند از پس آنها بربیایند:

• جهانی‌شدن: شرکت‌ها باید خود را با مقررات و دستورالعمل‌های متفاوت، تعرفه‌های خاص و نوسانات ارز پیچیده و روابط خود را با تأمین‌کنندگان بین‌المللی مدیریت کنند.
• اختلالات زنجیرهٔ تأمین: بلایای طبیعی، بیماری‌های همه‌گیر و تنش‌های ژئوپلتیکی می‌توانند زنجیرهٔ تأمین را مختل کنند و به تأخیر، افزایش هزینه‌ها و کاهش درآمد منجر شوند.
• پایداری: شیوه‌های پایدار تولید شامل کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، به حداقل رساندن ضایعات و اطمینان از رعایت موازین اخلاقی هستند.
• امنیت سایبری: با افزایش اتکای شرکت‌ها به سیستم‌های دیجیتال، زنجیره‌های تأمین در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیر شده‌اند.
• انتظارات مشتریان: مشتریان در عصر تجارت الکترونیک انتظار تحویل سریع‌تر، شفافیت بیشتر و خدمات شخصی‌سازی‌شده را دارند.