- سه شنبه ۱ خرداد ۱۴۰۳
پتینه چیست و چه تفاوتی با زنگ‌زدگی دارد؟
نکات مهم در مورد پتینه
پتینه در حالت طبیعی نتیجهٔ فرایند اکسیده‌شدن، هوازدگی یا هر دو است. وقتی ماده‌ای در معرض عوامل هوازدگی مانند آب، باد، یخ، دمای شدید یا عوامل دیگر قرار می‌گیرد، فرایند اکسید شدن آغاز میشود که در نهایت به کدرشدن پوشش یا سطح آن منجر میشود.
چکیده
رایج‌ترین شکل پتینه طبیعی روی سطح سکه‌هایی ایجاد میشود که در معرض هوازدگی قرار می‌گیرند. مطالعات باستان‌شناسان نشان میدهد که این نوع از پتینه‌ها باعث می‌شوند مواد تا یک قرن پیش از پوسیدگی کامل در برابر عوامل جدی محافظت شوند. بنابراین پتینه روشی برای پیشگیری از پوسیدگی است که خودبه‌خود در ماده به وجود می‌آید.
پتینه در لغت و به حالت طبیعی به معنای زنگار است و نوع مصنوعی و صنعتی آن تکنیک های رنگ‌آمیزی (کهنه کاری) است که در صنایع مبلمان‌سازی، معماری داخلی، آینه‌سازی، مجسمه‌سازی و غیره کاربردهای فراوانی دارد. مواد و رنگ‌های جدید سبک نوینی در پتینه ایجاد کرده‌اند که با آموزش نحوهٔ استفاده از آن ها می‌توانید آثار کاربردی و هنری متنوعی ایجاد کنید. دروهٔ آموزش پتینه مقدماتی در مجتمع فنی تهران شما را طی سی ساعت آموزش با این فن آشنا می‌کند و می‌توانید در ادامه با کسب تخصص کافی از این مسیر درآمد قابل توجهی کسب کنید.
مبنای علمی پتینه
پتینه در حالت طبیعی نوعی رنگ کدر است که روی سطح بیرونی مواد ایجاد میشود و بیشتر روی برنز، مس و سایر فلزات تشکیل میشود. با تشکیل پتینه (اکسیداسیون) فلز در برابر خوردگی مقاومت می‌کند. این نوع خوردگی به‌طور طبیعی وقتی ایجاد میشود که فلز در معرض هوا قرار بگیرد. فرایندهای شیمیایی شامل اکسیده‌شدن و خوردگی باعث تغییر ظاهر مواد می‌شوند.
وقتی ماده‌ای در معرض عوامل هوازدگی مانند آب، باد، یخ، دمای شدید یا عوامل دیگر قرار می‌گیرد، فرایند اکسیده‌شدن آن آغاز میشود که در نهایت به کدر شدن پوشش یا سطح آن و حتی تغییر رنگ منجر میشود. پتینه همچنین درنتیجهٔ افزایش سن ماده، سایش یا حتی پرداخت ماده ایجاد میشود. ماده برای محافظت از خود در برابر آسیب ناشی از خوردگی، سطحی را ایجاد می‌کند که جذابیت و زیبایی دارد و به آن پتینه می‌گوییم.
پس پتینه نوعی از زنگ‌زدگی است که فورمول آن Fe203.nH20 است. از نظر شیمیایی، روکش موادی مانند اکسیدها، سولفیدها، کربنات‌ها و سایر عناصر موجود در پوشش مواد و سایر عناصری که در روکش با عوامل هوازدگی واکنش می‌دهند مانند اسید، اکسیژن، باران، ترکیبات گوگرد دار و دی اکسید کربن باعث ایجاد پتینه در حالت طبیعی می‌شوند. انباشته شدن این نوع از پتینه روی سطح اجسام گاه باعث هدایت ضعیف الکتریسته و همچنین شوک الکتریکی میشود.
رایج‌ترین شکل پتینه روی سطح سکه‌هایی ایجاد میشود که در معرض هوازدگی قرار می‌گیرند. مطالعات باستان‌شناسان نشان میدهد که پتینه‌ها باعث می‌شوند مواد تا یک قرن پیش از پوسیدگی کامل در برابر عوامل جدی محافظت شوند. بنابراین پتینه روشی برای پیشگیری از پوسیدگی است که خودبه‌خود در ماده به‌وجود می‌آید.
ترکیبات ضدخوردگی در پتینه
پس این نوع از پتینه طبیعی لایه‌ای خوردگی است که روی سطح فلزات و آلیاژهای فلزی ایجاد میشود و این حالت بسته به نوع فلز ومحیطی که در آن قرار می گیرد رخ میدهد و در پی آن فرایندهای شیمیایی و فیزیکی درگیر به رنگ‌ها و بافت‌های متنوعی ظاهر میشود. برای نمونه، پتینه روی سطح برنج و مس به رنگ سبز روشن تا قهوه‌ای تیره متغیر است و پتینه روی سطح برنز سبز، قهوه‌ای یا سیاه میشود.
در برخی موارد پتینه ویژگی مطلوبی در ماده محسوب میشود زیرا باعث زیبایی اشیای فلزی میشود. در موارد دیگر پتینه نشانهٔ پیری و خرابی ماده دانسته میشود و آن را برمی‌دارند یا می‌پوشانند تا فلز به ظاهر اصلی خود بازگردد.
صرف‌نظر از اینکه پتینه زیباست یا خیر، همان‌طور که گفتیم، تشکیل لایهٔ محافظ پتینه روی سطح فلزات آنها را از خوردگی محافظت می‌کند و مانع از خوردگی بیشتر میشود.
یکی از اجزای مهم در پتینه اکسید مس است که از اکسیده‌شدن این فلز به‌وجود می‌آید. اکسید مس ترکیبی پایدار است که به‌راحتی با محیط واکنش نشان نمی‌دهد و مانع خوبی برای جلوگیری از خوردگی بیشتر فلز است. در پتینه علاوه بر اکسید مس ترکیبات دیگری نیز مانند کربنات مس و سولفات مس دیده میشود. این ترکیبات در اثر واکنش بین فلز و محیط آن ایجاد می‌شوند. این ترکیبات همچنین به پایداری این نوع از پتینه کمک می‌کنند و قدرت محافظت بالاتری دربرابر خوردگی دارند.
در پتینه لایه‌ای پایدار روی سطح فلز شکل می‌گیرد که باعث دوام و ماندگاری آن میشود، اما ظاهر منحصربه‌فرد و شخصیت جذابی که به آن شیء میدهد آن را زیبا کرده و به اثری هنری تبدیل می‌کند.
تفاوت پتینه با زنگ‌زدگی
تابه‌های مسی و اشیای عتیقهٔ ساخته‌شده از برنز چنان ظاهری دارند که گاه نمی‌توانیم در آنها پتینه را از زنگ‌زدگی تشخیص دهیم. البته همیشه تغییر رنگ طبیعی فلز نشانهٔ مهمی است اما اگر می‌خواهید به‌درستی وضعیت اشیای فلز را تعیین کنید باید به این نکته بیشتر توجه کنید.
باید توجه داشت که پتینه روی فلز پوسته‌پوسته نمی‌شود و عمدتاً تنها نشانهٔ آن تغییر رنگ است، مانند رنگ سبز در برنز. در مورد مس بهتر است که پتینه در واکنش با محیط به‌طور طبیعی روی آن ایجاد شود. این امر زیبایی آن را افزایش میدهد.
برای محافظت از پتینه چه کار باید کرد؟ کمی موم یا لاک می‌تواند در حفظ پتینه در اشیای عتیقه کمک کند. زیاد نباید پتینه را تمیز کرد. روی سطح فلز را با لاک بپوشانید تا از خوردگی بیشتر مانع شود و در عین حال بتوانید سطح پتینه را ببینید. برای پتینهٔ روی چوب نیز یک لایه موم آن را در برابر آسیب محافظت می‌کند و شکل ظاهری آن را تغییر نمی‌دهد.
چگونه می‌توان پتینه مصنوعی ایجاد کرد بدون اینکه زنگ‌زدگی اتفاق افتاده باشد؟ اگر به‌طور طبیعی در شیئی پتینه ایجاد نشده باشد، می‌توان پتینه را به‌شکل روکشی مصنوعی ایجاد کنید. در برخی موارد مواد مصنوعی روی سطح فلز به آن ظاهری شبیه پتینه می‌دهند. برخی لعاب‌ها نیز روی چوب همین اثر را دارند و به‌نظر می‌رسد سال‌هاست که سطح آن پوسیده شده است.
تارنیش نوع دیگری از پتینه است که مربوط به بحث فلزات میشود. اگر فولاد را در معرض اکسیژن یا رطوبت قرار دهید یا به آن بخار برسد یا در آب بماند، نوعی لکه روی آن ظاهر میشود که به این پدیده تارنیش یا لکه‌دارشدن می‌گویند. تارنیش سطح فلز نوع دیگری از خوردگی است که در بسیاری از فلزات غیر از فولاد اتفاق می‌افتد و معمولاً لایه‌ای کدر روی سطح فلز پدید می‌آورد. تارنیش فلزات بسیار مورد توجه خریداران است و به همین دلیل هنگام جلادادن هر فلز عتیقه باید به این مسئله توجه کنید. برخی از ظروف نقره‌‌ای یا برنزی را نباید با درخشندگی بالا جلا داد زیرا باعث کاهش ارزش آن میشود. ایجاد پتینهٔ خوب بصورت طبیعی سال‌ها زمان می‌برد و همیشه بهتر است پیش از جلادادن این‌گونه محصولات با متخصصان مشورت کنید.
زنگ‌زدگی برخلاف پتینه روی سطح فلزات خوشایند نیست. زنگ اکسید آهن معمولاً قرمزرنگ است و اغلب روی آهن دیده میشود. برای تشخیص زنگ‌زدگی باید آهن یا فولاد را در معرض آب قرار دهید که در این حالت ذرات آن با الکترولیت‌های اسیدی آب از بین می‌روند و این خود باعث زنگ‌زدگی بیشتر میشود.
برای جلوگیری از زنگ‌زدگی باید فلز را روغن‌کاری یا رنگ کرد. قطعات فولادی و آهنی گران‌بها را باید در جای خشک و خنک نگهداری کرد تا رطوبت آنها را خراب نکند. از بین بردن زنگ‌زدگی بسیار دشوار است. نشانهٔ زنگ‌زدگی پوسته‌پوسته شدن است. اگر مدت طولانی از زنگ زدن فلز بگذرد غیرقابل تعمیر میشود، اما زنگ‌زدگی اندک با آب‌لیمو از بین می‌رود. نخست این روش را امتحان کنید تا مبادا به رنگ فلز آسیب بزند، سپس آب‌لیمو را روی بخش آسیب‌دیده قرار دهید و بعد نمک درشت بپاشید و با برس نرم روی آن را بمالید. سپس با آب بشویید و خشک کنید.
جمع‌بندی
پتینه در حالت فرایند طبیعی لایه‌ای خوردگی است که روی سطح فلزات و آلیاژهای فلزی ایجاد میشود و نوع پتینه بسته به نوع فلز، محیطی که در آن پتینه شکل می‌گیرد و فرایندهای شیمیایی و فیزیکی درگیر به رنگ‌ها و بافت‌های متنوعی ظاهر میشود. در برخی موارد پتینه ویژگی مطلوبی در ماده محسوب میشود زیرا باعث زیبایی اشیای فلزی میشود. در موارد دیگر پتینه نشانهٔ پیری و خرابی ماده دانسته میشود و آن را برمی‌دارند یا می‌پوشانند تا فلز به ظاهر اصلی خود بازگردد. صرف‌نظر از اینکه پتینه زیباست یا خیر، تشکیل لایهٔ محافظ پتینه روی سطح فلزات آنها را از خوردگی محافظت می‌کند و مانع از خوردگی بیشتر میشود.
پتینه در لغت به‌معنای زنگار است و نوع مصنوعی آن هنر رنگ‌آمیزی است که در صنایع مبلمان‌سازی، معماری داخلی، آینه‌سازی، مجسمه‌سازی و غیره کاربردهای فراوانی دارد. مواد و رنگ‌های جدید سبک نوینی در پتینه ایجاد کرده‌اند که با آموزش نحوهٔ استفاده از آنها می‌توانید آثار کاربردی و هنری متنوعی ایجاد کنید. دورهٔ آموزش پتینه مقدماتی در مجتمع فنی تهران شما را طی سی ساعت آموزش در سطح مقدماتی و پس از آن طی بیست ساعت در سطح پیشرفته بصورت کامل به کلیه تکنیک های رایج در بازاراین فن آشنا می‌کند و می‌توانید در ادامه با کسب تخصص کافی از این مسیر درآمد قابل توجهی کسب کنید.
در دنیای کسب‌وکار امروز، تحصیلات دانشگاهی برای حفظ ارزش شما به‌عنوان نیروی کار بااستعداد و کارآمد کافی نیستند. برای اینکه مزیت رقابتی شخصی خود را حفظ کنید، باید بر آموزش مستمر و مادام‌العمر خود سرمایه‌گذاری کنید. خانواده بزرگ مجتمع فنی تهران هرساله به هزاران نفر کمک می‌کند تا در مسیر شغلی خود پیشرفت کنند.
اگر شاغل هستید و وقت ندارید در دوره‌های آموزشی حضوری شرکت کنید، مجتمع فنی تهران گزینه‌هایی عالی برای آموزش مجازی، آنلاین، آفلاین و ترکیبی ارائه میدهد. با شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت مجتمع فنی تهران و دریافت مدارک معتبر و بین‌المللی می‌توانید با اعتماد به نفس مسیر ترقی را طی کنید و در سازمان خود به مهره‌ای ارزشمند تبدیل شود.
منبع: Martha Stewart، Wilkinson Coutts و Corrosionpedia
مترجم: بهناز دهکردی
پرسش‌های متداول
تفاوت پتینه با زنگ‌زدگی چیست؟
تابه‌های مسی و اشیای عتیقهٔ ساخته‌شده از برنز چنان ظاهری دارند که گاه نمی‌توانیم در آنها پتینه را از زنگ‌زدگی تشخیص دهیم. البته همیشه تغییر رنگ طبیعی فلز نشانهٔ مهمی است اما اگر می‌خواهید به‌درستی وضعیت اشیای فلز را تعیین کنید باید به این نکته توجه داشت که پتینه روی فلز پوسته‌پوسته نمی‌شود و عمدتاً تنها نشانهٔ آن تغییر رنگ است، مانند رنگ سبز در برنز.
برای محافظت از پتینه چه کار باید کرد؟
کمی موم یا لاک می‌تواند در حفظ پتینه در اشیای عتیقه کمک کند. زیاد نباید پتینه را تمیز کرد. روی سطح فلز را با لاک بپوشانید تا از خوردگی بیشتر مانع شود و در عین حال بتوانید سطح پتینه را ببینید. برای پتینهٔ روی چوب نیز یک لایه موم آن را در برابر آسیب محافظت می‌کند و شکل ظاهری آن را تغییر نمی‌دهد.
تارنیش چیست؟
تارنیش نوعی از پتینه است. اگر فولاد را در معرض اکسیژن یا رطوبت قرار دهید یا به آن بخار برسد یا در آب بماند، نوعی لکه روی آن ظاهر میشود که به این پدیده تارنیش یا لکه‌دارشدن می‌گویند. تارنیش سطح فلز نوع دیگری از خوردگی است که در بسیاری از فلزات غیر از فولاد اتفاق می‌افتد و معمولاً لایه‌ای کدر روی سطح فلز پدید می‌آورد. تارنیش فلزات بسیار مورد توجه خریداران است و به همین دلیل هنگام جلادادن هر فلز عتیقه باید به این مسئله توجه کنید.
آیا دوره پتینه در مجتمع فنی تهران برگزار میگردد؟
بله این دوره بصورت کاملا تخصصی از سطح مقدماتی تا پیشرفته در دپارتمان هنروسینما برگزار میگردد و شما کلیه تکنیک های پتینه بر روی انواع متریال ها از جمله: اشیا، چوب، فلز،آئینه و دیوار را در سطح مقدماتی تا پیشرفته بصورت کاملا کارگاهی فرا خواهید گرفت و از مهارت های بدست آمده در راستای کسب درآمد استفاده نمائید.
