تاریخچه پیدایش معماری زیست ‌محیطی

معماری زیست محیطی چه تأثیری بر شهرهای ما دارد؟

معماری زیست محیطی از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد و دائماً در حال تکامل و تطبیق خود با شیوه‌های جدید ساخت و ساز است. این معماری به حفظ و تکمیل عناصر طبیعی در یک منطقه شهری می‌پردازد، خواه به شکل دیوارهای گیاه‌پوش ساختمان‌ها باشد یا مجموعه فضاهای سبز در برنامه‌ریزی شهری.

افزایش آگاهی در مورد تغییرات اقلیمی و نیاز به راه‌های جدید برای مبارزه اثرات منفی آن باعث توجه بیشتر به معماری زیست محیطی شده است. قرن ۲۱ شاهد رونق معماری سازگار با طبیعت است، زیرا اهمیت فضاهای سبز در محیط‌های شهری نسبت به قبل اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

(آموزش دکوراسیون داخلی)

معماری زیست محیطی چیست؟

بسیاری از مردم معماری اکولوژیکی یا زیست‌ محیطی را مفهومی کاملاً جدید می‌دانند اما در واقع این مفهوم عمر بسیار زیادی دارد. هرگاه انسان منطقه‌ای شهری ساخته است، از تغییری که در زیست بوم آن منطقه ایجاد کرده مطلع بوده است. معماری زیست محیطی به حفظ و تکمیل عناصر طبیعی در یک منطقه شهری می‌پردازد، خواه به شکل دیوارهای گیاه‌پوش ساختمان‌ها باشد یا مجموعه فضاهای سبز در برنامه‌ریزی شهری.

            معماری زیست‌ محیطی گونه‌ای هماهنگ کردن فضاهای شهری با طبیعت است و به کمک آن فضاهای سبز ساخته شده و فضاهای طبیعی در محیط‌های شهری تقویت شوند. شهرهای سراسر جهان در حال بزرگ‌تر شدن هستند و این امر باعث می‌شود معماری زیست محیطی نیز جدی‌تر گرفته شود تا همزیستی با طبیعت به روش‌های جدید،‌ خلاقانه و زیبا اتفاق بیفتد. افزایش آگاهی در مورد تغییرات اقلیمی و نیاز به راه‌های جدید برای مبارزه با اثرات منفی آن باعث توجه بیشتر به معماری زیست محیطی شده است.

            معماری زیست محیطی از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد و دائماً در حال تکامل و تطبیق خود با شیوه‌های جدید ساخت و ساز است. اکنون در مقطعی بسیار جالب از تاریخ معماری زیست محیطی قرار داریم و شاهد رشد و انطباق این حوزه هستیم که برای شهرهای سر به فلک کشیده ما راه حل‌های متعدد و مفیدی پیشنهاد می‌دهد.

تاریخچه معماری زیست محیطی

معماری زیست محیطی هزاران سال است که وجود دارد. نمونه معروف آن انگکور وات (Angkor Wat) است. انگکور وات نام مجموعه‌ای از معابد است که در اوایل قرن دوازدهم میلادی برای شاه سوریاوارمان دوم در شهر انگکور در کشور کامبوج ساخته شد تا پرستشگاه رسمی و پایتخت او باشد. این معبد که در ابتدا معبدی هندو بود و به خدای هندیان، ویشنو تقدیم شده بود، پس از ورود آیین بودا به معبدی بودایی تبدیل شد و هنوز هم پابرجاست.

            انگکور وات سیستم آب‌رسانی پیچیده‌ای دارد و در آن از موتورهای هیدرولیک برای تأمین انرژی در بسیاری از بخش‌های مجتمع استفاده می‌شود، از جمله ذخیره آب برای ماه‌های گرم، آبیاری محصولات و گرم و سرد کردن فضاهای داخلی. همچنین در سرتاسر فرایند ساخت انگکور وات از مصالح طبیعی و محلی استفاده شده است و معنایش این است ردپای کربن این سازه‌ها کمتر از دیگر از ساختمان‌هایی است که مصالح آنها از سرتاسر جهان به مکان مورد نظر آورده می‌شدند.

            حمل و نقل مصالح ساختمانی یکی از بزرگ‌ترین منابع انتشار کربن در صنعت ساختمان است. بررسی شیوه‌های مورد استفاده در معابد انگکور وات به ما کمک می‌کند ۹۰۰ سال بعد از ساخت آنها روش‌های خود را بهبود ببخشیم.

            معماری زیست محیطی آن‌طور که امروزه می‌شناسیم حاصل موج حمایت از محیط زیست است که در دهه ۱۹۶۰ در ایالات متحده به راه افتاد و طرفداران فراوانی پیدا کرد. این جنبش ترکیب برخی عناصری بود که شامل احترام به شیوه زندگی بومیان آمریکا و ارتباط آنها با طبیعت و مخالف با گسترش شهرها و حومه‌نشینی می‌شد که آن سال‌ها در ایالات متحده در حال گسترش بود.

            فعالان محیط زیست در آن زمان سعی داشتند ساختارهای مختلف زندگی و نحوه تأثیر سبک زندگی مردم را بر زیست بوم‌های مختلف مورد نقد و بررسی قرار دهند. در سال ۱۹۶۹ یان مک‌هارگ (Ian McHarg) که معمار بود کتابی منتشر کرد به نام «طراحی با طبیعت». این کتاب درباره معماری زیست محیطی بود و ایده‌هایی در آن مطرح شده بود که یک دهه از عمر خود را صرف بررسی آنها کرده بود.

            معماری زیست محیطی از آن زمان هم از نظر فناوری و هم از نظر مقبولیت بسیار پیشرفت کرده است. قرن ۲۱ شاهد رونق معماری سازگار با طبیعت است زیرا فضاهای سبز در محیط‌های شهری نسبت به قبل اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند.

معماری زیست محیطی در قرن ۲۱

هدف از معماری زیست محیطی مبارزه با سبک رایج معماری است که به محیط زیست آسیب می‌رساند. در دائره العمارف بریتانیکا آمده است که ساخت سرپناه در اوایل قرن ۲۱ بیش از نیمی از منابع جهان را مصرف کرده است. این منابع شامل ۱۶ درصد منابع آب شیرین، ۳۰ تا ۴۰ درصد منابع انرژی و ۵۰ درصد کل مواد خام استخراج شده از سطح زمین هستند و حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد زباله‌ها و ۲۰ تا ۳۰ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای نتیجه این ساختمان‌سازی‌ها هستند.

            رابطه بین محیط زیست و معماری در حال حاضر در پایین سطح خود قرار دارد و معماری زیست محیطی معاصر عزم کرده این نسبت را تغییر دهد. این نوع از معماری در قرن ۲۱ از شیوه‌های طراحی و زیست بوم‌های شهری استفاده می‌کند تا ساختمان‌هایی بسازد که با طبیعت سازگار باشند نه بر ضد آن.

 ارکان اصلی این سبک از معماری استفاده مجدد از مصالح، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر،‌ ذخیره انرژی و مکان‌یابی دقیق و هوشمندانه است. اجرای این روش‌ها در طراحی و ساخت سازه‌ها منجر به ترویج معماری سازگار با محیط زیست و پایدار می‌شود.

قدم بعدی در معماری زیست محیطی چیست؟

دو مورد از مهم‌ترین دلایل رشد این نوع معماری،‌ دلایل محیطی و دلایل زیبایی‌شناختی هستند. دلایل زیبایی‌شناختی مربوط به حس خوبی است که مردم هر منطقه از دیدن معماری برآمده از سنت‌های بومی خود دارند. هر ساله آگاهی مردم در مورد تغییرات آب و هوایی بیشتر می‌شود و بسیاری از مردم برای جبران آسیب‌هایی که پیشتر به محیط زیست وارد شده است و همچنین برای به حداقل رساندن آسیب‌های بعدی به معماری زیست محیطی روی آورده‌اند.

            در شهرهای سراسر جهان از شاخص تنوع زیستی برای اندازه‌گیری میزان این تنوع و نحوه خدمات دولتی در این حوزه استفاده می‌شود. شهرهایی که این شاخص در آنها نیاز به بهبود دارند، در درجه نخست دست به دامن معماران زیست محیطی می‌شوند. ساختن دیوارهای گیاه‌پوش و بام‌های سبز در ساختمان‌ها باعث کاهش اثرات تولید کربن در منطقه می‌شود. در ساختمان‌های جدید نیز باید معیارهای معماری زیست محیطی رعایت شود تا محیط زیست خود را برای آیندگان سالم‌تر و ایمن‌تر حفظ کنیم.

            با شروع جنبش معماری زیست محیطی، جنبشی دیگر در معماری راه افتاد که کاملاً خلاف آن است. از دهه ۱۹۶۰ میلادی به این سو ساختمان‌های عظیم بتنی که در ساخت آنها آب و سوخت فسیلی فراوانی به کار رفته است سر بر آوردند. البته سبک معمار‌ی مدرن دیگر محبوبیتی را که در دهه ۷۰ و ۸۰ داشت ندارد و ملاحظات زیست محیطی باعث شده‌اند این سبک‌های خشن، تعدیل و دگرگون شوند.

            طراحی شهری و ملاحظات زیست محیطی همواره در حال تغییر هستند اما معماری زیست محیطی می‌تواند آن دو را با هم سازگار کند و در عین محافظت از آنها،‌ تقویت‌شان نیز بکند. امروزه با گسترش شهرها و افزایش تهدیدات حاصل از تغییر اقلیمی، رابطه بین محیط زیست و معماری با چالش‌های بزرگی مواجه است. اگرچه بدنه اصلی معماری در قرن پیش آسیب‌های جدی به زمین زده است،‌ معماری زیست محیطی جایگزینی ارزشمند برای آن محسوب می‌شود.

            خوشبختانه در بسیاری از شهرهای جهان از این نوع معماری استقبال می‌شود و دستورالعمل‌های برنامه‌ریزی شهری این ملاحظات را مد نظر قرار می‌دهند. امید است در آینده این نوع معماری با استقبال و محبوبیت بیشتری مواجه شود و بر زیست بوم‌های شهری ما تأثیرات مثبت بگذارد.

جمع‌بندی

بسیاری از مردم معماری اکولوژیکی یا زیست ‌محیطی را مفهومی کاملاً جدید می‌دانند، اما در واقع این مفهوم عمر بسیار زیادی دارد. با این حال، شهرهای سراسر جهان در حال بزرگ‌تر شدن هستند و این باعث می‌شود معماری زیست محیطی نیز جدی‌تر گرفته شود تا همزیستی با طبیعت به روش‌های جدید،‌ خلاقانه و زیبا اتفاق بیفتد.

رابطه بین محیط زیست و معماری در حال حاضر در پایین سطح خود قرار دارد. ساخت سرپناه در اوایل قرن ۲۱ بیش از نیمی از منابع جهان را مصرف کرده است. هدف از معماری زیست محیطی مبارزه با سبک رایج معماری است که به محیط زیست آسیب می‌رساند و از شیوه‌های طراحی و زیست بوم‌های شهری استفاده می‌کند تا ساختمان‌هایی بسازد که با طبیعت سازگار باشند نه بر ضد آن. ارکان اصلی این سبک از معماری استفاده مجدد از مصالح، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر،‌ ذخیره انرژی و مکان‌یابی دقیق و هوشمندانه است.

آیا در شهر خود نمونه این نوع معماری را دیده‌اید؟ عناصر معماری خاص محل زندگی شما که از قدیم با آن زیست بوم سازگار بوده‌اند چه هستند؟ در مناطق گرمسیر سردآب و بادگیر، در مناطق سردسیر دیوارهای کلفت،‌ دیگر چه؟

منبع: ANS Global

مترجم: بهناز دهکردی

مجتمع فنی تهران